Kontrakty terminowe a opcje – podobieństwa i różnice
Kontrakty terminowe (futures) oraz opcje to instrumenty pochodne, co oznacza, że ich wartość jest pochodną wartości instrumentu, na którym bazują. W tym wpisie wyjaśnię podstawowe różnice pomiędzy kontraktem terminowym a opcją call.
Kontrakt futures to umowa pomiędzy dwiema stronami, w której jedna strona zgadza się kupić, a druga sprzedać określoną ilość towaru (na przykład ropę naftową, zboże, walutę czy indeks giełdowy) w określonym terminie w przyszłości po ustalonej cenie. Co istotne, obie strony są zobligowane do dokonania transakcji – sprzedawca kontraktu zobowiązuje się dostarczyć towar, a nabywca kontraktu zobowiązuje się do jego zakupu. Kontrakty terminowe są ustandaryzowane pod względem ilości, jakości, daty dostawy oraz miejsca dostawy. Handluje się nimi na giełdach, co zapewnia transparentność i bezpieczeństwo transakcji.
Przykład z piekarzem
Załóżmy, że właściciel sieci piekarni na początku roku obawia się, że ceny pszenicy wzrosną w połowie roku na skutek susz, co podniesie koszty produkcji chleba. Żeby zabezpieczyć się przed tym ryzykiem, może użyć kontraktu futures. Aby tego dokonać, już w styczniu podpisuje kontrakt z dostawcą pszenicy na dostawę określonej ilości towaru w lipcu po uzgodnionej cenie. Zawarcie kontraktu zabezpieczy go przed zmianami cen i pozwoli bezpiecznie planować budżet.
Użycie kontraktu futures
W styczniu piekarz zawiera z producentem pszenicy kontrakt na zakup towaru z dostawą w lipcu. Cena kontraktu wynosi 200 USD za tonę, a kontrakt opiewa na 100 ton pszenicy. Wartość nominalna kontraktu to 20 000 USD (100 ton x 200 USD).
Aby zawrzeć kontrakt, piekarz nie musi pokrywać całości jego nominalnej wartości. Wystarczy, że zdeponuje depozyt zabezpieczający (ang. margin), na przykład 5% wartości kontraktu, a resztę kwoty pokryje w chwili dostawy. Dla kontraktu o wartości 20 000 USD depozyt wynosi 1 000 USD. Oznacza to użycie dźwigni finansowej, w tym przypadku 1 do 20.
Kontrakt futures – cena rośnie
W ciągu kolejnych miesięcy cena pszenicy zmienia się. Pojawiły się susze i cena pszenicy wzrosła do 250 USD za tonę w czerwcu. Wartość kontraktu wzrasta, ponieważ piekarz (zgodnie z ceną na kontrakcie) może kupić pszenicę po 200 USD za tonę, gdy rynkowa cena wynosi 250 USD.
W lipcu piekarz ma dwie możliwości:
- Może zrealizować kontrakt i kupić 100 ton pszenicy po 200 USD za tonę, oszczędzając 50 USD na tonie w porównaniu do rynkowej ceny 250 USD. Dopłaca w tym celu pozostałe 19 tysięcy dolarów. Oszczędza zatem 5 000 dolarów w porównaniu do sytuacji, w której w lipcu kupiłby 100 ton pszenicy po cenie rynkowej.
- Piekarz może również zrezygnować z fizycznej dostawy i zamknąć swoją pozycję na rynku futures, sprzedając kontrakt po obecnej rynkowej cenie kontraktu (przykładowo innemu piekarzowi). Taki scenariusz ma sens, jeśli piekarz ma spore zapasy z poprzednich miesięcy. Sprzedaż kontraktu da nieco mniejszy zysk, lecz nie będzie wiązała się z koniecznością przyjmowania towaru.
Kontrakt futures – cena maleje
Gdyby jednak okazało się, że w ciągu roku susze nie nadeszły, a cena pszenicy spadła do 150 USD za tonę, pozycja na kontrakcie futures byłaby stratna, ponieważ cena rynkowa jest niższa niż cena na kontrakcie.
W takiej sytuacji piekarz, zgodnie z kontraktem, musi kupić 100 ton pszenicy po 200 USD za tonę, mimo że rynkowa cena wynosi jedynie 150 USD za tonę. Oznacza to, że płaci 50 USD więcej za tonę niż cena rynkowa, co prowadzi do straty w wysokości 5 000 USD (50 USD x 100 ton).
Możliwe jest również zamknięcie pozycji na rynku futures, sprzedając kontrakt po obecnej rynkowej cenie, co również wiązałoby się ze stratą.
Przykład ten ilustruje, jak kontrakty futures mogą być używane zarówno do zabezpieczania się przed ryzykiem cenowym, jak i do spekulacji na zmiany cen towarów. Widzimy, że bez względu na to, gdzie znajdzie się cena towaru, zarówno sprzedawca, jak i posiadacz kontraktu są zobowiązani do wypełnienia jego warunków. Jedyną możliwością uniknięcia dostawy towaru dla posiadacza kontraktu jest jego odsprzedanie.
Przykład z użyciem opcji call
W tym samym scenariuszu, zamiast kontraktu futures, możemy użyć opcji.
Opcja to kontrakt kupna (opcja call) lub sprzedaży (opcja put) aktywa bazowego.
Opcja call daje posiadaczowi prawo do zakupu towaru lub aktywa, natomiast opcja put daje prawo do sprzedania posiadanego towaru lub aktywa. Więcej o prawach i obowiązkach posiadaczy oraz wystawców opcji opowiem w jednym z kolejnych wpisów. Na ten moment użyję w przykładzie opcji call, która daje jej posiadaczowi prawo do zakupu. Wystawca (lub sprzedawca) takiej opcji ma natomiast obowiązek dostarczenia towaru lub aktywa, na które wystawia opcję.
Zastąpienie kontraktu futures opcją kupna na pszenicę zmienia dynamikę transakcji, ponieważ opcja call daje jej posiadaczowi prawo, ale nie obowiązek, zakupu danego aktywa po określonej cenie w przyszłości.
Przyjrzyjmy się temu na wcześniejszym przykładzie.
Załóżmy, że piekarz w styczniu kupuje opcję call na pszenicę z ceną wykonania (czyli strike price) 200 USD za tonę i datą wygaśnięcia w lipcu. Płaci za tę opcję premię w wysokości 5 USD za tonę. Opcja opiewa na 100 ton, więc całkowita premia wynosi 500 USD.
Opcja call – cena rośnie
W ciągu kolejnych miesięcy cena pszenicy wzrosła do 250 USD za tonę.
Podobnie jak w przypadku kontraktu futures, w lipcu piekarz ma dwie możliwości:
- Może zrealizować opcję, kupując 100 ton pszenicy po cenie wykonania 200 USD za tonę, podczas gdy jej rynkowa cena wynosi o 50 USD więcej. Piekarz musi pokryć całość kontraktu, czyli 20 tysięcy dolarów. Zysk wynosi różnicę między ceną rynkową a ceną wykonania, czyli 50 USD za tonę, co daje 5 000 USD (50 USD x 100 ton). W przypadku opcji należy jednak odjąć premię zapłaconą za opcję (500 USD), więc zysk wyniesie nieco mniej niż w przypadku kontraktu futures, czyli 4 500 USD.
- Drugą możliwością jest sprzedaż opcji na rynku. Ponieważ cena rynkowa pszenicy wynosi 250 USD, wartość opcji również wzrosła. Można sprzedać opcję z zyskiem, który będzie zbliżony do różnicy między ceną rynkową a ceną wykonania, pomniejszoną o premię zapłaconą za opcję.
Gdy cena pszenicy jest wyższa, posiadaczowi opcji opłaca się ją wykonać, kupując pszenicę taniej niż wynosi cena rynkowa.
Ten scenariusz nie różni się zbytnio od przykładu z użyciem kontraktu futures, poza tym że zysk jest pomniejszony o premię zapłaconą za opcję.
Opcja call – cena spada
Co się zatem stanie w przypadku spadku ceny pszenicy do 150 dolarów?
Ponieważ cena rynkowa pszenicy wynosi 150 USD za tonę, nie opłaca się korzystać z opcji call, która daje prawo zakupu pszenicy po 200 USD za tonę. Opcja wygasa bez wartości, a strata ogranicza się do zapłaconej premii, czyli 500 USD. Piekarz może zakupić pszenicę na rynku za 150 USD. W tym przypadku, posiadając kontrakt futures, piekarz poniósłby stratę 5 000 USD, natomiast posiadając opcję, stracił tylko zapłaconą za nią premię – 500 USD.
W sytuacji, gdy cena towaru jest niższa niż cena w kontrakcie opcyjnym, posiadacz opcji nie musi jej realizować. Może pozwolić, aby opcja wygasła, i kupić towar na rynku po niższej cenie. Traci wtedy jedynie premię zapłaconą za opcję. To właśnie ta opcjonalność, od której opcje wzięły swoją nazwę – „mogę wykonać opcję, gdy mi się to opłaca, ale gdy mi się nie opłaca, to nie muszę”. Za tę opcjonalność posiadacz opcji płaci premię.
Opcje zapewniają większą elastyczność i ograniczenie strat w porównaniu z kontraktami futures, które wiążą się z obowiązkiem realizacji transakcji po ustalonej cenie.
Porównanie
Porównując oba przykłady, widzimy, że użycie opcji nieco zmniejszyło zysk w scenariuszu, gdy cena pszenicy wzrosła do 250 dolarów. Dzieje się tak, ponieważ od całości zysku musimy odjąć premię zapłaconą za opcję. Natomiast w przypadku spadku ceny pszenicy strata została znacznie ograniczona – tylko do premii zapłaconej za opcję.
Zapamiętajmy, że o ile kontrakt futures to zobowiązanie do kupna bądź sprzedaży aktywa zarówno dla wystawcy, jak i nabywcy kontraktu, opcja call daje jej posiadaczowi prawo, ale nie obowiązek do zakupu. Za to prawo posiadacz opcji płaci premię.
Zysk w przypadku opcji, jak i kontraktów futures, jest teoretycznie nieograniczony, jednak z powodu zapłaconej premii zysk posiadacza opcji będzie nieco mniejszy.
Strata dla posiadacza opcji ogranicza się do zapłaconej premii, natomiast dla posiadacza kontraktu futures jest ona potencjalnie nieograniczona.
Poniżej znajduje się tabela przedstawiająca podstawowe podobieństwa i różnice pomiędzy kontraktami terminowymi a opcjami.
| Czynnik | Opcje | Kontrakty Futures |
| Definicja | Prawo, ale nie obowiązek, do kupna (call) lub sprzedaży (put) aktywa po określonej cenie w przyszłości. | Zobowiązanie do kupna lub sprzedaży aktywa po określonej cenie w przyszłości. |
| Wymagania kapitałowe | Wymagana premia (często niższa niż margin przy futures) | Wymagany depozyt (często wyższa niż premia przy opcjach) |
| Ryzyko | Ograniczone do zapłaconej premii | Nieograniczone, może prowadzić do dużych strat w przypadku niekorzystnych zmian cen |
| Potencjalny zysk | Nieograniczony dla opcji call, lecz pomniejszony o zapłaconą premię | Nieograniczony |
| Potencjalna strata | Ograniczona do zapłaconej premii | Nieograniczona, może przekroczyć wartość depozytu zabezpieczającego |
| Wykonanie | Opcje mogą być wykonane lub mogą wygasnąć bez wartości | Kontrakty futures muszą być zrealizowane lub zamknięte przed wygaśnięciem |
| Elastyczność | Wysoka – można pozwolić opcjom wygasnąć bez wartości | Niska – zobowiązanie do wykonania transakcji lub zamknięcia pozycji |
| Dźwignia finansowa | Tak, poprzez niską premię w stosunku do wartości nominalnej | Tak, poprzez depozyt zabezpieczający (margin) |
| Cel użycia | Zabezpieczenie (hedging) i spekulacja | Zabezpieczenie (hedging) i spekulacja |
| Rodzaj realizacji | Amerykańskie (można zrealizować w dowolnym momencie przed wygaśnięciem) i Europejskie (można zrealizować tylko w dniu wygaśnięcia) | Zawsze zrealizowane w dniu wygaśnięcia, chyba że pozycja zostanie zamknięta wcześniej |
| Typ aktywa | Akcje, surowce, waluty, indeksy, itp. | Surowce, waluty, indeksy, itp. |
| Złożoność | Średnia – wymaga zrozumienia strategii opcyjnych i premii | Wysoka – wymaga zarządzania depozytem zabezpieczającym i monitorowania pozycji |
Podsumowanie
Powyższe wyjaśnienie dotyczy podstawowych, funkcjonalnych różnic pomiędzy obydwoma typami kontraktów. Oczywiście, w przypadku tradingu różnice te będą jeszcze bardziej zauważalne, zwłaszcza w obszarze zarządzania ryzykiem. Strategie opcyjne są w tym przypadku znacznie łatwiejsze w użyciu, ponieważ ryzyko możemy kontrolować, płacąc premię.
Na koniec dodam, że na wiele kontraktów terminowych, takich jak na indeks S&P 500 czy złoto, dostępne są również opcje. Oznacza to, że możemy handlować instrumentami pochodnymi na instrumenty pochodne. W przyszłości omówię ten temat bardziej szczegółowo.
Zapraszam również do zapoznania się z filmikiem na temat różnic pomiędzy instrumentami na popularny index S&P500.
